Transparentność łańcucha dostaw zgodna z EUDR Co powinieneś wiedzieć o rozporządzeniu?

Unia Europejska jako jeden z największych na świecie importerów surowców rolnych i leśnych, podjęła decyzję o wprowadzeniu przepisów mających na celu ograniczenie udziału europejskiego rynku w procesach prowadzących do niszczenia lasów. EUDR wpisuje się w strategię Europejskiego Zielonego Ładu, której celem jest przekształcenie gospodarki UE w bardziej zrównoważoną i odporną na zmiany klimatyczne.

Zgodnie z preambułą Rozporządzenia wylesianie i degradacja lasów znacząco przyczyniają się do globalnego kryzysu klimatycznego. Przede wszystkim prowadzą one do zwiększenia emisji gazów cieplarnianych, m.in. poprzez pożary lasów, które na trwałe pozbawiają dany teren zdolności do absorpcji dwutlenku węgla. W rezultacie obszary te tracą odporność na zmiany klimatu, a także ulegają znacznemu ograniczeniu różnorodności biologicznej. Według specjalnego raportu Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) z 2019 r. wylesianie odpowiada za ok. 11% globalnych emisji gazów cieplarnianych.

Z perspektywy przedsiębiorców kluczowy wydaje się być fakt, że Rozporządzenie EUDR nakłada obowiązek wykazania, że produkty wprowadzane na rynek UE lub eksportowane poza jego granice nie pochodzą z terenów, gdzie wylesianie lub degradacja lasów miały miejsce po 31 grudnia 2020 r.

Przepisy wymagają pełnej identyfikowalności surowców w łańcuchu dostaw oraz zgodności z obowiązującymi w kraju pochodzenia przepisami dotyczącymi ochrony środowiska, użytkowania gruntów i praw pracowniczych. Zgodność towarów z tymi przepisami ma być ostatecznie deklarowana przez podmioty poprzez tzw. oświadczenia należytej staranności (DDS – due dilligence statement) składane w elektronicznym systemie informacyjnym Komisji Europejskiej.

EUDR obejmuje przede wszystkim siedem głównych surowców zwanych towarami odnośnymi:

• drewno,
• soja,
• bydło,
• olej palmowy,
• kakao,
• kawa,
• kauczuk.

Oprócz tych towarów Rozporządzenie obejmuje również tzw. odnośne produkty, czyli produkty wytworzone z tych surowców (odnośnych towarów). Produkty objęte regulacją są wyszczególnione w załączniku nr 1 do Rozporządzenia. Przykładowo mogą to być: czekolada (wyprodukowana z kakao), opony i artykuły gumowe (z kauczuku), produkty papierowe czy meble wykonane z drewna.

Rozporządzenie EUDR obowiązuje szerokie grono podmiotów związanych z łańcuchem dostaw produktów. Obejmuje:

• Podmioty („operatorów”) – osoby fizyczne lub prawne, które w ramach działalności handlowej wprowadzają na rynek unijny lub eksportują produkty objęte EUDR po raz pierwszy. Dotyczy to zarówno importerów, jak i krajowych producentów korzystających z tych surowców.
• Podmioty handlowe („traderów”) – wszyscy uczestnicy łańcucha dostaw, którzy udostępniają produkty objęte Rozporządzeniem na rynku UE, czyli m.in. sieci handlowe, hurtownie czy dystrybutorzy, nawet jeżeli nie mają bezpośrednio obowiązku importu lub produkcji.

Rozporządzenie EUDR obowiązuje firmy niezależnie od ich wielkości i branży – od dużych korporacji po małe i średnie przedsiębiorstwa, choć dla tych ostatnich zakres obowiązków może być ograniczony.

Przykładowo: obowiązki wynikające z EUDR mają zarówno importerzy i eksporterzy oleju palmowego, producenci żywności wykorzystujący olej palmowy, jak i sieci handlowe prowadzące jego sprzedaż.

W praktyce Rozporządzenie EUDR wymusza na przedsiębiorcach analizę i kontrolę całego łańcucha dostaw oraz nakłada na wszystkie zaangażowane podmioty obowiązek udowodnienia, że produkty nie pochodzą z terenów dotkniętych wylesianiem oraz że są zgodne z przepisami lokalnymi. Oznacza to, że zarówno przedsiębiorstwa pozaeuropejskie, jak i europejskie, które wprowadzają, przetwarzają lub dystrybuują produkty objęte regulacją, muszą się dostosować do wymogów Rozporządzenia EUDR.

Mając na uwadze konstrukcję regulacji, wypełnienie obowiązków związanych z EUDR będzie miało bardzo szeroki wpływ na różne obszary działalności przedsiębiorstw. Przede wszystkim konieczne będzie ustalenie, na ile poszczególne firmy są objęte regulacjami EUDR. W tym kontekście kluczowe będzie ustalenie właściwej klasyfikacji celnej (odpowiednich kodów celnych) importowanych towarów oraz towarów sprzedawanych (zarówno w kraju, jak i w ramach UE i eksportu).

Jeśli okaże się, że firma dokonuje obrotu towarami objętymi EUDR, konieczne będzie wdrożenie systemu należytej staranności oraz odpowiedniego dokumentowania poszczególnych transakcji.

To, w jakim stopniu EUDR wpłynie na funkcjonowanie konkretnego przedsiębiorstwa, będzie w dużym stopniu zależeć od indywidualnej sytuacji poszczególnych firm. Może się okazać, że wpływ EUDR będzie ograniczony tylko do analizy portfolio towarów. Przy czym w

niektórych sytuacjach ta analiza może być uproszczona, jeśli będzie można w sposób oczywisty wskazywać, że obowiązki wynikające z EUDR nie dotyczą konkretnej firmy. Niemniej doświadczenia pokazują, że w wielu przypadkach będzie konieczna pogłębiona analiza w obszarze klasyfikacji celnej.

Dopiero w zależności od wyników tej analizy będzie można ustalić, czy konkretna firma jest zobowiązana do wdrożenia systemu należytej staranności, odpowiednich ram współpracy z dostawcami czy zarządzania oświadczeniami w sprawie należytej staranności.

Jednocześnie ewentualne nieprawidłowości w identyfikacji towarów objętych EUDR, klasyfikacji celnej czy dokumentacji niezbędnej na potrzeby EUDR, poza przewidzianymi w rozporządzeniu sankcjami, mogą mieć wpływ również na efektywność procesów logistycznych i efektywność łańcucha dostaw. Braki lub nieprawidłowości w dokumentacji mogą doprowadzić m.in. do przestojów i opóźnień w transporcie.

Ze względu na skomplikowany charakter regulacji wprowadzającej EUDR, ale również jej rozległy zakres, należy przyjąć, że dla przedsiębiorstw, które będą objęte obowiązkami związanymi z EUDR, wypełnienie tych obowiązków może wymagać zaangażowania większości działów przedsiębiorstwa.

W pierwszej kolejności konieczne będzie zidentyfikowanie importowanych towarów. Dodatkowo, jeśli nabywane towary będą odsprzedawane lub przetwarzane w inne towary objęte EUDR, konieczne będzie ustalenie szeregu informacji dotyczących tych towarów. Zapewne obowiązki w tym zakresie będą delegowane na zespoły odpowiedzialne za współpracę z dostawcami (zwykle odpowiedzialny za nie jest pion zakupów oraz dział prawny/compliance).

Jeśli wynikiem przetworzenia w przedsiębiorstwie będzie wytworzenie produktów objętych EUDR, to w celu wystawienia odpowiednich oświadczeń przy sprzedaży może być konieczne wykazanie, z jakich surowców zostały wytworzone towary. W tym zakresie EUDR zapewne będzie dotyczył działów produkcji i magazynowania.

Co więcej, w momencie sprzedaży lub eksportu konieczne będzie wystawienie odpowiednich oświadczeń o przestrzeganiu EUDR. Będzie to wymagało koordynacji działań zespołów odpowiedzialnych za wystawianie faktur oraz zarządzanie EUDR.

Kontrahenci firmy, nabywając od niej towar objęty EUDR, będą zapewne wymagali, aby firma udokumentowała dochowanie należytej staranności w rozumieniu EUDR. W tym zakresie będzie to zapewne zagadnienie adresowane do działów sprzedaży.

Podsumowując, szeroki zakres obowiązków wynikających z EUDR będzie skutkował również tym, że szereg zespołów czy funkcji w przedsiębiorstwie będzie zaangażowany w realizację wymagań wynikających z tych przepisów.

Rozporządzenie EUDR reguluje obowiązki kontrolne, jakie mają realizować poszczególne organy wyznaczone przez państwa członkowskie. Podstawowym celem kontroli ma być weryfikacja, czy produkty odnośne, które podmiot lub podmiot handlowy wprowadził lub zamierza wprowadzić do obrotu, udostępnił lub zamierza udostępnić na rynku lub wywiózł lub zamierza wywieźć, są zgodne z Rozporządzeniem EUDR.

Co istotne, organy kontroli mają obowiązek określania rocznych planów kontroli, które mają obejmować:

• krajowe kryteria kontroli oraz
• podmioty i podmioty handlowe, które mają zostać poddane kontroli.

Rozporządzenie narzuca również obowiązek przekazywania sobie planów kontroli pomiędzy organami odpowiedzialnymi za sprawowanie kontroli w poszczególnych państwach członkowskich.

Z pewnością na uwagę zasługuje fakt, że Rozporządzenie EUDR narzuca odgórnie na organy kontrolne państw członkowskich skalę kontroli, jaka ma być przeprowadzana corocznie. Zgodnie z przepisami, kontrolą ma być objętych co najmniej 3% podmiotów wprowadzających do obrotu lub udostępniających na rynku lub wywożących z niego odnośne produkty, które zawierają odnośne towary wyprodukowane w kraju (lub jego częściach) sklasyfikowanego jako kraju o standardowym ryzyku oraz odpowiednio – co najmniej 9% podmiotów dla produktów wyprodukowanych w kraju o wysokim ryzyku oraz na poziomie co najmniej 1% podmiotów w przypadku kraju o niskim ryzyku.

Sama kontrola w przypadku firm niezaliczających się do kategorii małych i średnich przedsiębiorstw (dalej: „MŚP”) ma obejmować przede wszystkim:

• analizę systemu należytej staranności, w tym ocenę ryzyka i procedury zmniejszania ryzyka, oraz analizę dokumentacji i zapisów wykazujących właściwe funkcjonowanie systemu zasad należytej staranności;
• analizę dokumentacji i zapisów wykazujących zgodność konkretnego odnośnego produktu z EUDR.

Zgodnie z założeniami projektu krajowej ustawy wdrażającej Rozporządzenie EUDR kontrolę nad przestrzeganiem nowych obowiązków będzie sprawować kilka organów.  Odpowiednio w zakresie:

• drewna i produktów pochodzących z tego towaru – kontrolę ma sprawować Inspekcja Ochrony Środowiska;
• kauczuku i produktów pochodzących z tego towaru – Inspekcja Handlowa;
• kakao, kawy, palmy olejowej, soi i produktów pochodzących z tych towarów –Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych;
• bydła i produktów pochodzących z tego towaru – Inspekcja Weterynaryjna.

Rozporządzenie EUDR wprowadza dotkliwe sankcje za nieprzestrzeganie przepisów, pozostawiając państwom członkowskim pewną swobodę w określeniu zasad ich stosowania. Niemniej Rozporządzenie wskazuje, że kary wprowadzone przez państwa członkowskie mają obejmować:

• grzywnę, która ma być określana proporcjonalnie do szkód dla środowiska, do wartości odnośnych towarów lub odnośnych produktów, przy czym w przypadku osoby prawnej maksymalna kwota grzywny wynosi co najmniej 4 % łącznego rocznego obrotu osiągniętego przez podmiot lub podmiot handlowy w całej Unii w roku finansowym poprzedzającym decyzję o nałożeniu grzywny;
• konfiskatę produktów objętych Rozporządzeniem;
• konfiskatę dochodów uzyskanych z transakcji dotyczących produktów objętych Rozporządzeniem;
• czasowe wykluczenie do 12 miesięcy z procedur udzielania zamówień oraz z dostępu do finansowania publicznego, w tym procedur przetargowych, dotacji i koncesji;
• czasowy zakaz wprowadzania do obrotu lub wywozu produktów objętych EUDR;
• zakaz stosowania uproszczonej należytej staranności.

Naruszenie regulacji EUDR może mieć dla przedsiębiorców bardzo poważne konsekwencje finansowe, jak i powodować straty wizerunkowe oraz utratę klientów lub partnerów biznesowych.

Zgodnie z Rozporządzeniem EUDR termin obowiązywania regulacji zależny jest od wielkości podmiotu. W przypadku dużych i średnich przedsiębiorstw obowiązek stosowania EUDR rozpoczyna się już 30 grudnia 2025 r. W przypadku zaś małych i mikroprzedsiębiorstw ustawodawca unijny zdecydował się odroczyć stosowanie przez nich regulacji o dodatkowe pół roku, zatem w tym przypadku przepisy zaczną obowiązywać od 30 czerwca 2026 r.

Co istotne, rozporządzenie unijne wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich, stanowiąc tym samym część krajowego porządku prawnego.

Jednak jak podkreśla Ministerstwo Klimatu i Środowiska, rozporządzenie EUDR pozostawia szereg kwestii do regulacji państw członkowskich. W związku z tym 16 czerwca 2025 r. w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów opublikowano założenia do projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrożeniem rozwiązań dotyczących zwalczania wylesiania i degradacji lasów (nr projektu UC 101). Ustawa ta ma na celu wdrożenie Rozporządzenia EUDR. Uchwalenie tej ustawy zaplanowano na IV kwartał 2025 r., de facto tuż przed rozpoczęciem obowiązywania EUDR.

W praktyce przedsiębiorcy, zdając sobie sprawę, jak potężnym wyzwaniem jest EUDR już od wielu miesięcy, nie czekając na działania ze strony Ministerstwa Klimatu i Środowiska, pracują nad przygotowaniem organizacji do nowych wyzwań, poprzez m.in.: weryfikację ekspozycji na towary objęte EUDR, mapowanie łańcucha dostaw, opracowywanie procedur należytej staranności, zarządzanie relacjami z dostawcami czy też przygotowanie metodologii gromadzenia niezbędnej dokumentacji. Wiele przedsiębiorstw decyduje się również na wdrożenie rozwiązań systemowych pozwalających na zautomatyzowanie procesów niezbędnych do dopełniania obowiązków związanych z EUDR.